โรคกระดูกพรุน ภัยร้ายต่อผู้สูงอายุ

ช่วงนี้ใกล้ช่วงเทศกาลวันแม่ ซึ่งลูกๆ ทุกคนก็คงอยากดูแลคุณแม่ของตัวเองให้แข็งแรงอยู่เสมอ และแน่นอนว่าพออายุมากขึ้น ก็มีความเสี่ยงต่อโรคต่างๆ มากขึ้น และอีกโรคหนึ่งที่พบได้บ่อยในผู้สูงอายุคือ โรคกระดูกพรุน โดยวันนี้หมอมีข้อมูลดีๆ มาแบ่งปันให้ทุกคนได้อ่านกัน เพื่อนำไปใช้ดูแลคุณพ่อ-คุณแม่ของตัวเอง

ถาม: อะไรคือโรคกระดูกพรุน?

ตอบ: โรคกระดูกพรุนคือโรคของกระดูกที่มีความแข็งแรงของกระดูกลดลง ทำให้กระดูกนั้นเสี่ยงต่อการหักเพิ่มขึ้น โดยเฉพาะกระดูกสะโพก กระดูกสันหลัง กระดูกต้นแขนส่วนที่ติดกับไหล่ และกระดูกปลายแขนส่วนที่ติดกับข้อมือ ซึ่งสามารถแบ่งย่อยได้เป็น

1. โรคกระดูกพรุนปฐมภูมิ (Primary osteoporosis) เกิดจากร่างกายซ่อมสร้างกระดูกได้น้อยลงตามอายุขัย โดยเฉพาะในสตรีวัยหมดประจำเดือนซึ่งสมดุลฮอร์โมนเปลี่ยนแปลงทำให้เกิดภาวะกระดูกพรุนได้ง่ายเป็นพิเศษ จึงเรียกว่าโรคกระดูกพรุนในวัยหมดประจำเดือน (Postmenopausal osteoporosis)
2. โรคกระดูกพรุนทุติยภูมิ (Secondary osteoporosis) คือภาวะที่ความผิดปกติอื่นใดทำให้มีการสร้างกระดูกลดลง ไม่ว่าจะเป็นโรคต่างๆ (เช่นโรคของต่อมไทรอยด์และพาราไทรอยด์ รูมาตอยด์ เบาหวานแต่กำเนิด ฮอร์โมนเพศผิดปกติ โรคไต โรคถุงลมโป่งพอง ฯลฯ) การขาดสารอาหาร(เช่นขาดการบริโภคแคลเซียมและวิตามินดี โรคระบบการดูดซึมอาหารผิดปกติ โรคทางจิตเวชที่ทำให้การบริโภคลดลง) การใช้ยา(เช่นสเตียรอยด์ ยาต้านการซึมเศร้าและยาต้านการชักบางชนิด) หรือการใช้สารเสพติด (บุหรี่ สุรา)

ถาม: เราจะตรวจได้ไหมว่าเรามีภาวะโรคกระดูกพรุน

ตอบ: ตรวจได้โดยวัดความหนาแน่นของมวลกระดูกของเรา (Bone Mass Density, BMD) โดยใช้เครื่องวัดความหนาแน่นกระดูกส่วนกลางของร่างกาย(Axial DXA) เทียบกับความหนาแน่นของมวลกระดูกของประชากรวัยหนุ่มสาว

• ถ้าค่าที่ได้อยู่ระหว่าง -1 ถึง -2.5 เท่าของส่วนเบี่ยงเบนมาตรฐาน(SD) คือมีภาวะกระดูกบาง (Osteopenia) แต่ยังไม่เป็นโรคกระดูกพรุน
• ถ้าค่าที่ได้ต่ำกว่า – 2.5 เท่าของส่วนเบี่ยงเบนมาตรฐาน (SD) คือมีภาวะโรคกระดูกพรุน(Osteoporosis)

หากไม่มีโอกาสตรวจโดยใช้เครื่องตรวจมวลกระดูก สามารถประมาณความเสี่ยงของการกระดูกหักได้โดยใช้ FRAX score (สำหรับประชากรไทย)ซึ่งสามารถคำนวณได้ที่เว็บไซต์ของมหาวิทยาลัยเชฟฟีลด์ตาม QR code ในบทความนี้โดยหากคำนวณแล้วพบว่ามีความเสี่ยงปานกลางควรตรวจด้วยเครื่องวัดความหนาแน่นมวลกระดูก ส่วนหากคำนวณแล้วพบว่ามีความเสี่ยงสูงควรเริ่มรักษาโรคกระดูกพรุน

ถาม: ใครบ้างที่มีควรรับการคัดกรองโรคกระดูกพรุน?

ตอบ: บุคคลในกลุ่มต่อไปนี้ควรตรวจความหนาแน่นกระดูกด้วยเครื่องวัดความหนาแน่นกระดูก (DXA) เพื่อคัดกรองว่ามีภาวะโรคกระดูกพรุนหรือไม่ ได้แก่

• ผู้หญิงทุกคนเมื่ออายุ 65 ปีขึ้นไป และผู้ชายทุกคนเมื่ออายุ 70 ปีขึ้นไป
• ผู้หญิงที่ประจำเดือนหมดก่อนอายุ 45 ปี รวมถึงผู้ที่ตัดรังไข่ 2 ข้างไปแล้ว
• ผู้ป่วยที่ใช้ยาสเตียรอยด์เป็นประจำ (ได้รับยาสเตียรอยด์ที่มีฤทธิ์เทียบเท่ากับเพรดนิโซโลนตั้งแต่7.5 มิลลิกรัมขึ้นไปต่อเนื่องกันอย่างน้อย3 เดือนขึ้นไป)
• ผู้หญิงที่มีภาวะเอสโตรเจนต่ำก่อนหมดประจำเดือนติดต่อกัน 1 ปีขึ้นไป เช่นเจ็บป่วยเรื้อรัง ออกกำลังกายหนักหน่วงอย่างต่อเนื่อง หรือได้รับ GnRH ยกเว้นเอสโตรเจนต่ำจากการตั้งครรภ์หรือให้นมบุตร
• มีประวัติบิดาหรือมารดากระดูกสะโพกหัก
• ผู้หญิงที่หมดประจำเดือนและมีดัชนีมวลกาย (BMI) น้อยกว่า 20
• ผู้หญิงวัยหมดประจำเดือนที่ส่วนสูงลดลง 4 เซนติเมตรขึ้นไป
• ผู้ที่ได้รับการรักษาที่เกี่ยวกับฮอร์โมนเพศ เช่น ผู้หญิงที่รับยาต้านการสร้างเอสโตรเจนการรักษามะเร็งเต้านม หรือผู้ชายที่รับยาลดฮอร์โมนแอนโดรเจนในการรักษามะเร็งต่อมลูกหมาก
• ภาพถ่ายรังสีเอกซ์เรย์พบว่ามีกระดูกบาง หรือกระดูกสันหลังยุบ
• มีประวัติกระดูกหักจากภยันตรายไม่รุนแรง (เช่นเดินแล้วหกล้มบนพื้นราบ)
• ประเมิน FRAX score แล้วพบว่ามีความเสี่ยงปานกลาง คือโอกาสที่จะมีกระดูกสะโพกหักในระยะเวลา 10 ปี (10-year probability risk of hip fracture) ตั้งแต่ร้อยละ 1.5ขึ้นไปหรือโอกาสที่กระดูกชิ้นหลักหักจากภาวะกระดูกพรุนในระยะเวลา 10 ปี (10-year probability risk of major osteoporotic fracture) ตั้งแต่ร้อยละ 10 ขึ้นไป
• ประเมินความเสี่ยงด้วยคะแนนแบบอื่นๆ (เช่น OSTAKKOS หรือ Nomogram)พบว่ามีความเสี่ยงปานกลาง
• สูบบุหรี่หรือดื่มสุราปริมาณมากเป็นประจำ
• มีความเสี่ยงที่จะเป็นโรคที่ทำให้เกิดภาวะกระดูกพรุนทุติยภูมิเช่นโรคของต่อมไทรอยด์และพาราไทรอยด์ รูมาตอยด์ เบาหวานแต่กำเนิดเป็นต้น

ถาม: ควรจะปฏิบัติตัวเช่นไรในการป้องกันโรคกระดูกพรุนและภาวะที่เกี่ยวข้อง?

ตอบ: ควรจะปฏิบัติตนตามคำแนะนำดังต่อไปนี้

• ออกกำลังกายโดยการลงน้ำหนักและมีการใช้แรงต้านเพื่อเพิ่มมวลกระดูก เสริมสร้างกำลังกล้ามเนื้อส่วนล่าง และพัฒนาการทรงตัว เช่น วิ่งเหยาะ เดินสลับวิ่ง เต้นแอโรบิก เดินขึ้นบันได ยกน้ำหนัก วอลเลย์บอล ฟุตบอล บาสเกตบอล กระโดดเชือก เป็นต้น ในกรณีผู้สูงอายุหรือมีภาวะกระดูกบาง (Osteopenia) ไม่ควรวิ่ง หรือเล่นกีฬาหนักๆ แต่ควรออกกำลังกายที่เบาลง ได้แก่ เดินเร็วๆ เดินขึ้นบันได รำมวยจีน รำจี้กง รำไท้ฉีควรออกกำลังกายครั้งละ40 นาทีขึ้นไปสัปดาห์ละ 3 ครั้งเป็นอย่างน้อย หรือออกกำลังกายครั้งละ 30 นาทีทุกวัน
• รับประทานอาหารให้ได้แคลเซียม 800 มิลลิกรัมต่อวันสำหรับผู้ที่อายุน้อยกว่าหรือเท่ากับ 50 ปี และ 1,000 มิลลิกรัมต่อวันสำหรับผู้ที่มีอายุ 51 ปีขึ้นไป โดยอาหารที่มีแคลเซี่ยมสูงเช่นนม นมเปรี้ยว โยเกิร์ต ชีส ปลาตัวเล็กตัวน้อย กุ้งแห้งตัวเล็ก ผักใบเขียว ถั่ว งา เต้าหู้
• เพิ่มวิตามินดีซึ่งจะช่วยให้ลำไส้ดูดซึมแคลเซียม ช่วยเพิ่มกำลังกล้ามเนื้อและป้องกันการหกล้ม โดยรับแสงแดดอย่างพอเพียง เพื่อให้ผิวหนังสร้างวิตามินดี (รับแสงแดดประมาณ 30 นาทีต่อวัน โดยเวลาที่เหมาะสม คือ 8.00 – 10.00 น. และ 15.00 – 17.00 น.)รับประทานอาหารที่มีวิตามินดีเช่นนม ปลาที่มีน้ำมัน
• หากไม่สามารถรับประทานอาหารที่มีแคลเซียมและวิตามินดีได้มากพอก็รับประทานยาเม็ดหรือผลิตภัณฑ์เสริมแคลเซียมและวิตามินดี
• หลีกเลี่ยงอาหารเค็มจัดและโปรตีนสูงเพราะเพิ่มการขับแคลเซียมจากไต รับประทานโปรตีนแต่พอดี
• งดดื่มชา กาแฟ และน้ำอัดลมงดการสูบบุหรี่ ลดการดื่มสุรา
• จัดสภาพแวดล้อมในบ้านและสถานที่ที่ไปเยือนบ่อยเพื่อป้องกันการพลัดตกหกล้ม เช่นปูพื้นด้วยวัสดุกันลื่น ไม่วางของเกะกะบนพื้น มีไฟส่องสว่างเพียงพอเปิดไฟไว้ในทางเดินกับห้องน้ำตอนกลางคืน มีราวจับในห้องน้ำและบันได การใช้อุปกรณ์ช่วยเดินเช่นโครงเหล็กช่วยเดิน 4 ขา การปรับพฤติกรรมการลุกยืนและเดินให้ช้าลงและมั่นคงขึ้น เป็นต้น
• การรักษาด้วยการให้ฮอร์โมน (Hormonal Therapy) เพื่อป้องกันภาวะกระดูกพรุนในสตรีวัยหมดประจำเดือนก่อนอายุ 60 ปีในบางกรณีตามคำแนะนำของแพทย์ผู้เชี่ยวชาญ

เมื่อใดที่ต้องรับการรักษาโรคกระดูกพรุนอย่างต่อเนื่อง?

ตอบ : แพทย์อาจพิจารณารักษาโรคกระดูกพรุนอย่างต่อเนื่องโดยการใช้ยาและวิธีการอื่นๆ เมื่อมีข้อบ่งชี้ดังต่อไปนี้

• เมื่อมีกระดูกสันหลังหรือสะโพกหักจากภยันตรายไม่รุนแรง
• ค่าความหนาแน่นกระดูก(BMD) ต่ำกว่า – 2.5 เท่าของส่วนเบี่ยงเบนมาตรฐาน (SD) เมื่อวัดด้วยเครื่องวัดความหนาแน่นกระดูกส่วนกลางของร่างกาย (Axial DXA)
• ผลจากการคำนวณความเสี่ยงด้วย FRAX score พบว่ามีโอกาสที่จะมีกระดูกสะโพกหักในระยะเวลา 10 ปี (10-year probability risk of hip fracture) ตั้งแต่ร้อยละ 3 ขึ้นไป

อย่างไรก็ตาม การพิจารณาว่าควรเริ่มต้นการรักษาเมื่อไรและใช้วิธีใดการรักษานั้นขึ้นกับดุลยพินิจของแพทย์เจ้าของไข้ซึ่งต้องปรับให้เข้ากับสภาพของผู้ป่วยแต่ละคนตามความเหมาะสม

หวังว่าบทความนี้จะเป็นประโยชน์ต่อทุกท่าน ในการดูแลและป้องกันทั้งตัวเองหรือคนที่คุณรัก ให้ห่างไกลจากโรคกระดูกพรุน และถ้าท่านใดต้องการเข้ารับการตรวจหรือต้องการข้อมูลเพิ่มเติม สามารถเข้ารับคำปรึกษาจากหมอได้ครับ

เอกสารอ้างอิง

• แนวทางเวชปฏิบัติสำหรับโรคกระดูกพรุน พ.ศ. 2553. กรุงเทพ: มูลนิธิโรคกระดูกพรุนแห่งประเทศไทย
• ทวี ทรงพัฒนาศิลป์ (บรรณาธิการ) 2558 .การดูแลรักษาภาวะกระดูกหักจากโรคกระดูกพรุนแบบองค์รวม
• T. Songpatanasilp et al. Thai Osteoporosis Foundation (TOPF) position statements on management of osteoporosis. Osteoporos Sarcopenia. 2016 Dec;2(4):191-207

บทความโดย
นพ.สลักธรรม โตจิราการ

ปัจจุบันโรคข้อเข่าเสื่อม พบได้มากขึ้นโดยเฉพาะในบุคคลที่มีอายุเพิ่มมากขึ้น อย่างผู้สูงอายุ ที่มักพบว่ามีอาการปวดเข่า เดินได้น้อยลง ทำงานได้น้อยลง ซึ่งเป็นปัญหาที่ส่งผลต่อการใช้ชีวิตประจำวันเป็นอย่างมาก

สาเหตุของโรคข้อเข่าเสื่อม ปัญหาเกิดจากส่วนพื้นผิวในการหล่อลื่นของเข่ามีการสึกหรอลง และหากการสึกหรอมีอัตราเพิ่มมากขึ้น จนกระทั่งกระดูกอ่อนหายไปหมดลึกลงโดนตรงบริเวณที่เป็นกระดูกแข็ง ซึ่งใต้กระดูกแข็งจะมีเส้นประสาทอยู่ ก็จะส่งผลทำให้ผู้ป่วยมีอาการเจ็บค่อนข้างมาก เกือบตลอดช่วงเวลาที่มีการเดิน สาเหตุอื่นๆ ดังนี้...

• พันธุกรรม
• อายุและเพศ เมื่ออายุมากขึ้น การซ่อมแซมของกระดูกอ่อนก็ลดลง
• น้ำหนักเกินมาตรฐาน
• มีประวัติการบัดเจ็บที่ข้อเข่า
• การใช้ข้อเข่าหักโหม
• ป่วยเป็นโรคไขข้ออักเสบ เช่น รูมาตอยด์ เกาต์

อาการของโรคข้อเข่าเสื่อม

• เข่ามีเสียงกร๊อบแกร๊บ
• มีอาการเสียวข้อเข่า
• มีอาการปวดข้อเข่ามากขึ้นเรื่อยๆ

การออกกำลังกายที่เหมาะสม

กรณีที่ผู้ป่วยที่มีการวินิจฉัยว่าเป็นโรคข้อเข่าเสื่อมแล้ว ให้เน้นออกกำลังกายที่เป็นการสร้างกล้ามเนื้อ บริเวณข้อเข่า การเพิ่มความแข็งแรงของกล้ามเนื้อ รอบๆข้อเข่า ก็ช่วยทำให้กระดูกอ่อนรับภาระลดลง  

แนวทางการรักษา

• การรับประทานยา เช่น ยาแก้ปวด และลดอักเสบ แต่ทั้งนี้การรับประทานยาเหล่านี้ ก็มีข้อเสียอยู่บ้าง เช่น อาจจะทำให้เกิดการระคายเคืองต่อกระเพาะอาการ และการทำงานของไตมีความผิดปกติขึ้นได้
• การฉีดยา จะแบ่งออกเป็น 2 กลุ่ม คือ...
  กลุ่มที่ 1 การฉีดยาในกลุ่มสเตียรอยด์ โดยจะฉีดเข้าไปในเข้าเพียงครั้งเดียว
  ข้อดี คือ ลดอาการปวดเข่าได้ค่อนข้างเร็ว
  ข้อเสีย คือ หากมีการฉีดบ่อยๆ จะทำให้กระดูกอ่อนของข้อเข่าซ่อมสร้างตัวเองได้ช้าลง มีความหนาของกระดูกอ่อนบางลง
  กลุ่มที่ 2 การฉีดยาน้ำเลี้ยงข้อเข่าเทียม ซึ่งผลิตจากสารที่มีลักษณะคล้ายคลึงกับสารที่อยู่ในน้ำเลี้ยงข้อเข่า ยาในกลุ่มนี้ก็จะสามารถไปลดการอักเสบได้

• การผ่าตัด ถือเป็นการรักษาในระดับสุดท้าย กรณีที่ผู้ป่วยรับประทานยาและฉีดยามาแล้ว อาการปวดไม่ดีขึ้น ไม่สามาถจะใช้ชีวิตประจำวันได้ หรือกรณีที่สอง คือ ผู้ป่วยความเสื่อมมาก ในระดับที่เรียกว่ากระดูกอ่อน เสื่อมไปหมดแล้ว หรือกระดูกแข็งมีความเสื่อม แต่ทั้งนี้การผ่าตัดข้อเข่า จำเป็นต้องมาจำแนกอายุผู้ป่วยด้วยเช่นกัน หากกรณีผู้ป่วยมีอายุน้อย อาจไม่จำเป็นต้องใช้ข้อเข่าเทียมในทันที แต่กรณีผู้ป่วยที่มีอายุ 50 ปี ขึ้นไป อาจแนะนำให้ทำเป็นข้อเข่าเทียม หลังผ่าตัดโดยเฉลี่ยนประมาณ 1 – 2 วัน ผู้ป่วยสามารถยืนได้ และประมาณ 3 -4 วันผู้ป่วยสามารถเดินได้ แต่ทั้งนี้อาจจะต้องใช้ไม้ค้ำยันอยู่บ้างประมาณ 1 เดือน เพื่อให้ความแข็งแรงของตัวกล้ามเนื้อกลับคืนมา

บทความโดย
นพ.สลักธรรม โตจิราการ

รับชม Video เพิ่มเติม :

ภาวะข้อเข่าเสื่อม...รู้ทัน ป้องกันได้ !! 

1. โรคข้อเข่าเสื่อมคืออะไร ?

ข้อเข่าเสื่อม เป็นภาวะของโครงสร้างข้อเข่า ที่มีส่วนประกอบหลายอย่าง เช่น กระดูกอ่อน เอ็นที่อยู่รอบๆ ข้อเข่า  มีความเสื่อมจากการใช้งาน ซึ่งสามารถเกิดจากการใช้งานที่มากกว่าปกติ หรือตามปกติก็ตามและภาวะข้อเข่าเสื่อมเหล่านี้ จะทำให้การทำงานของข้อเข่าทำงานได้ไม่ดีนัก 

2. สาเหตุการเกิดข้อเข่าเสื่อม
          สาเหตุสามารถเกิดได้จากกรณีทั่วไป ตามอายุ หรือตามกิจกรรมที่ทำที่มากเกินไป และปัจจัยอื่น ๆ เช่น การที่มีน้ำหนักตัวที่มากเกินไป ซึ่งการที่น้ำหนักตัวเพิ่มขึ้น 1 กิโลกรัม จะส่งผลทำให้แรงที่ไปกระทำต่อข้อเข่ามากขึ้น ประมาณ 4 กิโลกรัม ต่อทุกก้าวที่เราเดินหรือทำกิจกรรม

3. อาการเตือน ภาวะข้อเข่าเสื่อม
          - มักมีอาการปวด กร๊อบแกร๊บ บริเวณข้อเข่า ขณะเดิน หรืออยู่เฉยๆ
          - มีอาการเสียวข้อเข่า ขณะเดิน หรืออยู่เฉยๆ

4. เมื่อไหร่ควรตรวจคัดกรองข้อเข่าเสื่อม ?
          การตรวจคัดกรองข้อเข่าเสื่อมสามารถตรวจได้ แต่ช่วงอายุที่แนะนำคือ อายุ 50 ปี ขึ้นไป และในเพศหญิง ควรตรวจคัดกรองข้อเข่าอย่างยิ่ง เนื่องจาก มีโอกาสเสี่ยงมากกว่าผู้ชาย 2 เท่า หรือผู้ที่มีอาการปวดเข่า เสียวเข่า แนะนำให้ควรมาตรวจอย่างยิ่ง

5. วิธีการป้องกันข้อเข่าเสื่อม

• ​ลดกิจกรรมที่มีแรงกระแทกต่อเข่า หรือกิจกรรมที่ทำให้เข่างอเยอะ
• กรณีที่ไม่สามารถหลีกเลี่ยงกิจกรรมได้ ควรระมัดระวังการกระทำให้มากขึ้น
• ควบคุมน้ำหนัก ไม่ให้น้ำหนักมากเกินไป
• หมั่นออกกำลังกาย โดยการฝึกกล้ามเนื้อบริเวณหน้าขา ต้นขา จะช่วยทำให้กล้ามเนื้อมีความแข็งแรง และช่วยรับข้อเข่าให้มีความมั่นคงมากขึ้น และลดอาการข้อเข่าเสื่อมได้  

บทความโดย
นพ.สลัธรรม โตจิราการ